AAPI Te Marama Tuku Iho

Ko Haratua te Marama Taonga Tuku Iho o Ahia Amerika mo te Moananui-a-Kiwa (AAPI), he wa ki te whakaaro huritao me te mohio ki te koha me te awe o te AAPI me nga paanga kua pa ki nga tikanga me nga hitori o to tatou whenua. Hei tauira, ko te 1 o Mei ko te ra Lei, he ra hei whakanui i te wairua o te aroha ma te tuku me te tango lei. Ko te Marama Taonga AAPI e whakanui ana i etahi atu whakatutukitanga o enei roopu, tae atu ki te whakamaumaharatanga i te hekenga o nga manene tuatahi mai i Hapani ki te United States i te 7 o Mei, 1843, me te otinga o te reriwe whakawhiti i te marama o Mei 10, 1869. Ahakoa he mea nui ki te whakanui. Ko nga ahurea me nga taangata AAPI, he mea nui ano te mohio ki te maha o nga taumahatanga me nga wero kua paahitia e enei roopu, me era e pa tonu ana ki a raatau i enei ra.

Ko te whakapae, ko etahi o nga wero nui e pa ana ki to taatau hapori e hono ana ki te punaha matauranga, ina koa, ko te aputa paetae i waenga i nga akonga mai i nga iwi rerekee, iwi, whakapono me te taha ohaoha. I Hawaii, ko te aputa paetae e pa ana ki te hitori roa o te noho whenua ki nga Moutere o Hawaii. I te haerenga a Kapene Kuki ki nga Moutere o Hawaii i te tau 1778, ka puta te whakaaro o te tini o nga tangata ko te timatanga o te mutunga o te hapori me nga tikanga tangata whenua. Pērā i te maha atu o ngā rōpū mātāwaka me ngā rōpū ahurea huri noa i te ao i hinga i te whenua o te Pākehā me te Tai Hauāuru. I te mutunga iho, na te whakaurunga o Hawaii, i muri mai i te nohonga tuatahi a Kuki ki nga moutere, ka huri te kaha o te mana, ka huri mai i nga ringa o te iwi Maori ki te kawanatanga o Amerika. I enei ra, kei te rongo tonu nga Maori o Hawaii i nga paanga pumau me nga awenga o te nohonga o te Tai Hauauru.^{1, 9,}

I tenei ra, neke atu i te 500 nga kura K-12 i te kawanatanga o Hawaii—256 te iwi whanui, 137 motuhake, 31 te tutohinga.⁶—ko te nuinga o enei e whakamahi ana i te tauira matauranga o te Tai Hauauru. I roto i te punaha matauranga o Hawaii, kei nga Maori etahi o nga taumata iti rawa o te matauranga me nga taumata o te kawanatanga.^{4, 7, 9, 10, 12} Ko nga akonga Maori o Hawaii ano ka pa ki te maha o nga raruraru hapori, whanonga me te taiao, me te ngoikore o te hauora tinana me te hinengaro.

Ka whakareri nga kura i nga akonga mo o ratau oranga pakeke me te uru ki roto i te hapori-a-nui ma te whakarato i nga akonga ki nga taiao e ako ai ratou ki te uru atu me te urupare ki etahi atu. I tua atu i nga akoranga okawa i roto i te reo Ingarihi, te hitori, me te pangarau, ka whakareia ano e nga punaha matauranga te matauranga ahurea o nga akonga—te ako tika mai i te he, me pehea te taunekeneke ki etahi atu, me pehea te tautuhi i a ia ano ki te taha o te ao.². Ko te nuinga o enei taunekeneke e arahina ana e nga ahuatanga ka kitea, nga ahuatanga ranei penei i te tae kiri, te kakahu, te ahua makawe, me etahi atu ahua o waho. Ahakoa he mea noa te whakamaoritanga o te tuakiri i roto i nga huarahi rereke, kua kitea e nga rangahau ko te hunga e mau ana i etahi ahuatanga rangatira—he iwi (pango, tae ranei), tikanga (kore-Amerika), me te ira tangata (wahine)—kare e rite. ki nga tikanga o te hapori ka kaha ake te pa ki nga taumahatanga me nga arai i te wa e mahi ana a raatau mahi matauranga me o raatau oranga. Ko enei wheako ka pa kino ki te ekenga matauranga me nga wawata o taua tangata.^{3, 15}

Ko etahi atu take ka puta mai i nga rereketanga i waenga i nga mea e akohia ana e nga akonga i te kainga mai i o ratau whanau ka tiimata mai i te tamarikitanga, ki nga mea e akona ana ki a ratou i te kura. He maha nga wa ka noho tahi nga whanau Maori o Hawaii me te ako i a raatau tamariki i runga i nga tikanga me nga tikanga tuku iho o Hawaii. I nga wa o mua, i whakamahia e te iwi Hawaii tetahi tikanga ahuwhenua nui mo te whakamakuku, me te whakapono nui ko te whenua, ko te whenua ranei te tinana o o ratou atua. I whakamahia ano hoki e te iwi Hawaii te korero a-waha me te tikanga wairua (te tikanga kapu), he karakia me te ture. Ahakoa kua kore e whakamahia ana etahi o enei whakapono me enei mahi, he maha nga tikanga tuku iho o Hawaii kua whai waahi nui ki roto i te noho kaainga o nga Maori o Hawaii i enei ra. Ahakoa i whai hua tenei ki te pupuri i te wairua o te aroha i roto i nga Moutere o Hawaii, kua pakaru pohehe ano i nga tumanakohanga matauranga, whakatutukitanga, me nga whakatutukitanga mo nga tauira Maori o Hawaii puta noa i te kawanatanga.

Ko te nuinga o nga uara me nga whakapono o nga tikanga tuku iho o Hawaii e taupatupatu ana ki nga uara o waenga o te karaehe ma e whakaakona ana i te nuinga o nga kura o Amerika. "Ko te tikanga Anglo-American he nui ake te uara ki runga i te tukunga o te taiao me te whakataetae ki etahi atu, te whakawhirinaki ki nga tohunga ...[ma te whakamahi] huarahi tātari"⁵ ki te whakaoti rapanga, te mana motuhake, me te whakaaro takitahi.^{14, 17} Ko nga tuhinga mo te matauranga i Hawaii me nga rangahau o mua mo te paetae me te ekenga matauranga kua kitea he uaua nga Maori o Hawaii ki te ako na te mea he maha nga wa e pa ana ki nga take o te taupatupatu ahurea i roto i te punaha matauranga. Ko nga marautanga e whakamahia ana e te nuinga o nga kura ka hangaia me te tuhi mai i te tirohanga koroni o te Tai Hauauru.

I kitea ano e nga rangahau he maha nga wa e pa ana nga akonga Maori o Hawaii ki nga wheako kaikiri me nga ahuatanga o te kura e etahi atu o nga akonga, me nga kaiako me etahi atu mema o nga kaiako i o raatau kura. Ko enei aitua i ata whakaarotia i etahi wa - te karanga-ingoa me te whakamahi i nga korero whakahi¹²– i etahi wa ko nga ahuatanga pohehe i whakaaro nga akonga he iti ake te tumanako o nga kaiako me etahi atu o nga akonga i runga i o raatau iwi, iwi, ahurea ranei.^{8, 9, 10, 13, 15, 16, 17} Ko nga tauira Maori o Hawaii he uaua ki te whai me te tango i nga uaratanga o te Tai Hauauru ka kitea he iti ake te kaha ki te angitu i roto i te maatauranga, me te nui atu o nga wero ki te angitu i muri mai o te ao.

I te mea he tangata e mahi ana i te mara tiaki hauora, e mahi ana i etahi o nga taupori whakaraerae o to tatou hapori, e whakapono ana ahau he mea tino nui te maarama ki te hononga o te matauranga me te hauora i roto i te horopaki hapori whanui ake. Ko te matauranga e hono tika ana ki te kaha o te tangata ki te noho haumaru ki te putea, ki te pupuri mahi, ki te noho pumau me te angitu ohaoha-hapori. I te roanga o te wa, i te mea kua piki ake te waahi i waenga i te mahi me te akomanga o waenga, na reira ka puta nga koretake o te hapori i roto i to taatau hapori tae atu ki nga rereketanga o te hauora - te mate, te mate mau tonu, nga take hauora hinengaro, me nga hua hauora kino. He mea nui kia titiro tonu ki nga rautaki whakahaere hauora taupori me te tiaki tangata katoa, me te mohio kei te hono tonu nga tikanga o te hauora me te papori, a me whakatika nga mea e rua kia pai ake ai te oranga me te oranga o o tatou mema.

 

 

Tohutoro

1. Aiku, Hokulani K. 2008. “Resisting Exile in the Homeland: He Mo'oleno No Lā'ie."

American Indian Quarterly 32(1): 70-95. I tikina i te Hanuere 27, 2009. Kei te waatea:

SocINDEX.

 

2. Bourdieu, Pierre. 1977. Reproduction in Education, Society, and Culture, i whakamaoritia e

Richard Pai. Beverly Hills, CA: SAGE Publications Ltd.

 

3. Brimeyer, Ted M., JoAnn Miller, me Robert Perrucci. 2006. “Te Manahau Karaehe Hapori i roto

Te Hanga: Te Awe o te Whakawhanaunga Karaehe, Te Whakawhanaunga Kaareti, me te Akomanga

Nga wawata.” The Sociological Quarterly 47: 471-495. I tikina i te 14 o Noema, 2008.

Kei te waatea: SocINDEX.

 

4. Coryn, CLS, DC Schroter, G. Miron, G. Kana'iaupuni, SK Watkins-Victorino, LM Gustafson. 2007. Nga Tikanga o te Kura me nga Hua Matauranga i waenga i nga Tangata Maori: Te tautuhi i nga rautaki kura angitu: Whakarāpopototanga Whakahaere me nga Kaupapa Matua. Kalamazoo: Te Whare Aromatawai, Te Whare Wananga o Western Michigan. Kua whakareri mo te Tari Matauranga o Hawai'i me nga Kura o Kamehameha – Te Waahanga Rangahau me te Aromātai.

 

5. Daniels, Judy. 1995. “Assessing the Moral Development and Self-Esteem of Hawaiian Youth”. Journal of Multicultural Counseling & Development 23(1): 39-47.

 

6. Te Tari Matauranga o Hawaii. “Nga Kura Kaupapa Maori o Hawaii”. Retrieved May 28, 2022. http://doe.k12.hi.us.

 

7. Nga Kura o Kamehameha. 2005. “Te Mahere Rautaki mo te Matauranga o nga Kura o Kamehameha.”

Honolulu, HI: Ngā Kura o Kamehameha. Retreived March, 9 2009.

 

8. Kana'iaupuni, SK, Nolan Malone, me K. Ishibashi. 2005. Ka huaka'i: 2005 Maori

Aromatawai matauranga Hawaii. Honolulu, HI: Kamehameha Schools, Pauahi

Whakaputanga.

 

9. Kaomea, Julie. 2005. “Te Tikanga Tangata Whenua i roto i te Marautanga Tuatahi: He Whakatupato

Tauira Hawaii.” Antropology and Education Quarterly 36(1): 24-42. Kua tikina

Hanuere 27, 2009. Kei te waatea: SocINDEX.

 

10. Kawakami, Alice J. 1999. “Sense of Place, Community, and Identity: Bridging the Gap

I waenganui i te Kainga me te Kura mo nga tauira o Hawaii.” Matauranga me te Hapori Taone

32(1): 18-40. Retrieved February 2, 2009. (http://www.sagepublications.com).

 

11. Langer P. Te whakamahi i nga urupare i roto i te matauranga: he rautaki whakaako uaua. Psychol Rep. 2011 Hakihea;109(3):775-84. doi: 10.2466/11.PR0.109.6.775-784. PMID: 22420112.

 

12. Okamoto, Scott K. 2008. “Risk and Protective Factors of Micronesian Youth In Hawai'i:

He Akoranga Tuhura.” Journal of Sociology & Social Welfare 35(2): 127-147.

Retrieved November 14, 2008. Available: SocINDEX.

 

13. Poyatos, Cristina. 2008. “Multicultural Capital in Middle Schooling.” Te Ao

Journal of Diversity in Organisations, Communities and Nations 8(2): 1-17.

Retrieved November 14, 2008. Available: SocINDEX.

 

14. Schonleber, Nanette S. 2007. “Culturally Congruent Teaching Strategies: Voices From

te mara.” Hūili: Multidisciplinary Research on Hawaiian Well-Being 4(1): 239-

264.

 

15. Sedibe, Mabatho. 2008. “Te Whakaako i te Whare Karaehe Tikanga-maha i roto i te Whare Teitei o

Ako.” Te International Journal of Diversity in Organisations, Communities

e te mau Nunaa 8(2): 63-68. Retrieved November 14, 2008. Available: SocINDEX.

 

16. Tharp, Roland G., Cathie Jordan, Gisela E. Speidel, Kathryn Hu-Pei Au, Thomas W.

Klein, Roderick P. Calkins, Kim CM Sloat, me Ronald Gallimore. 2007.

“Matauranga me nga Tamariki Maori o Hawaii: Revisiting KEEP.” Hūili:

Rangahau Rangahau mo te Ora o Hawaii 4(1): 269-317.

 

17. Tibbetts, Katherine A., Kū Kahakalau, and Zanette Johnson. 2007. “Matauranga me

Aloha me nga rawa a nga tauira.” Hūili: Rangahau Rangahau Maha mo te Pai o Hawaii-

Te 4(1): 147-181.

 

18. Trask, Haunani-Kay. 1999. Na He Tamahine Maori. Honolulu, HI: Te Whare Wananga o Hawaii

Press.