Ia Whiringa-a-nuku mai i te tau 1985, ko te Marama Whakamarama mo te mate pukupuku uma he whakamaumahara ki te iwi mo te hiranga o te tirotiro moata me te tiaki aukati, me te mihi ki te tini o nga turoro mate pukupuku uma, nga morehu, me nga kairangahau e mahi ana i enei mahi nui ki te rapu rongoa mo te mate. Ki ahau ake, ehara i te marama o Whiringa-a-nuku anake ka whakaaro ahau mo tenei mate kino. Kei te whakaaro ahau ki a ia, ki te kore au, tata ki nga ra katoa mai i te wa i waea mai taku mama aroha ki ahau i te marama o Hune 2004 ki te whakamohio mai kua mate ia. Kei te maumahara tonu ahau ki hea ahau e tu ana i taku kihini i taku rongonga i nga korero. He mea kee te pa o nga mahi kino ki o tatou hinengaro me te maharatanga o tera waa me era atu i muri mai ka puta mai he whakautu kare-a-roto. Neke atu i te ono marama ahau e hapu ana me taku tamaiti waenga a tae noa ki tera wa, kaore au i pa ki te mamae i roto i taku ao.

Whai muri i te ohorere tuatahi, ko te tau me te haurua e whai ake nei he pouri noa ki taku mahara. Ae ra… tera ano nga wa uaua mo te tautoko i a ia i roto i tana haerenga: nga taote, nga hohipera, nga tikanga, te whakaora pokanga, me era atu mea, engari he hararei ano, he katakata, he wa nui ki te taha o toku mama me aku tamariki (he kii tera ko te koroua te "whakaari tino pai" i a ia!), te haerenga, nga maharatanga. I tetahi ata i te haerenga o oku matua ki Denver ki te kite i ta raua mokopuna hou i te taenga mai o toku mama ki toku whare i te ata, e katakata ana. I patai atu ahau ki a ia he aha te mea tino pukukata, a ka korerotia e ia te korero mo tana mate chemo makawe i whana i te po i mua atu, me ona makawe e taka ana i roto i nga wahanga nui i tona ringa. Ka kata ia ki te whakaaro mo nga whakaaro o nga kaitiaki whare, i te mea ka kite ratou i tona mahunga pouri katoa, nga kirikiri Kariki/Itari i roto i te paru. He mea whakamiharo te mea ka kata koe i roto i te mamae nui me te pouri.

I te mutunga, kaore i taea te rongoa te mate pukupuku o toku mama. I whakamohiotia ia he ahua onge e kiia nei ko te mate pukupuku u mumura, kaore e kitea e nga mammograms, a, i te wa e kitea ana, kua ahu whakamua ki te atamira IV. I wehe marie ia i tenei ao i te ra mahana o Paenga-whawha i te tau 2006 i tona kainga i Riverton, Wyoming me ahau, toku tungane, me toku papa ki a ia i te wa i hemo ai ia.

I tera mau hepetoma i ma‘iri a‘e nei, te haamana‘o ra vau i to‘u hinaaroraa e haamaramarama i te tahi mau tuhaa o te paari ta‘u e nehenehe, e ua ani au ia’na e mea nahea oia i te faaea-noa-raa i to’u metua tane i te maoro hau atu i te 40 matahiti. "He tino uaua te marena," ka mea ahau. "I pehea koe i mahi ai?" Ua parau oia ma te ata, ma te anaana i roto i to ’na mata pouri e te mata ataata rahi, “E faaoroma‘i roa to ’u!” Tau hora i muri iho, ua hi‘o ino roa oia e ua ani mai ia ’u ia parahi i pihai iho ia ’na e na ô maira “Ua hinaaro vau e horoa i te hoê pahonoraa mau no nia i to ’u faaea-noa-raa i to oe metua tane i te maororaa. Ko te mea…I mohio au i nga tau ki muri ka taea e au te wehe ina uaua nga ahuatanga ka neke atu ki tetahi atu, engari ka tauhokohoko noa ahau i tetahi huinga raru mo tetahi atu. Na ka whakatau ahau ka mau tonu ahau ki tenei huinga o nga raru ka haere tonu ki te mahi. Ko nga kupu mohio mai i te wahine e matemate ana me nga kupu i whakarereke i te ahua o taku kitenga i nga hononga roa. He akoranga noa tenei mo te oranga i riro mai i taku mama aroha. Ko tetahi atu pai? "Ko te huarahi pai ki te rongonui ko te atawhai ki nga tangata katoa." I whakapono ia ki tenei… i ora ai ia… a he mea ano ka korerotia e ahau ki aku tamariki. Kei te ora tonu ia.

Ehara i te mea ko nga wahine katoa e kiia ana he "morearea nui" mo te mate pukupuku uma e whiriwhiri i tenei huarahi, engari no tata nei, kua whakatau ahau ki te whai i tetahi kawa morearea nui e uru ana kia kotahi mammogram me tetahi ultrasound ia tau. Ka taea e koe te eke ki runga i te ahua o te kare-a-roto, heoi, pera i etahi wa me te ultrasound, ka taea e koe te kite i nga hua pai me te hiahia ki te koiora. Ka raru pea tenei i te wa e tatari ana koe mo taua huihuinga koiora me te tumanako ka puta he kino. He wero, engari kua whakatau ahau koinei te huarahi e tino whai kiko ana ki ahau. Karekau he whiringa a toku mama. I tukuna e ia he mate kino, a, i haere i roto i nga mea kino katoa, a, i te mutunga, ka hinga tonu tana pakanga i roto i te iti iho i te rua tau. Kare au e pirangi i tera putanga mo au, mo aku tamariki ranei. Kei te whiriwhiri ahau i te huarahi kaha me nga mea katoa ka whai mai. Mena ka pehia ahau ki te pa ki nga mea i pa ki taku mama, me mohio wawe ahau, ka whiua e au tera #@#4! kia whai wa nui ake…he koha kaore i hoatu ki taku mama. Ka whakatenatena ahau i te tangata e panui ana i tenei ki te korero ki to taakuta kia mohio ai mena ka whai kiko tenei mahinga ki to papamuri/hitori me to taumata morearea. I tutaki ano ahau ki tetahi kaitohutohu ira me te whakamatau i te toto ngawari ki te kite mena kei te mau ahau i te ira mate pukupuku mo nga momo mate pukupuku 70 neke atu. Ko nga whakamatautau i hipokina e taku inihua, no reira ka akiaki ahau i etahi atu ki te tirotiro i tera waahanga.

Kua whakaaro ahau mo toku mama ia ra mo te 16 tau. I whiti ia i te marama kanapa kaore i ngaro i taku maharatanga. Ko tetahi o ana rotarota tino pai (he meiha pakeha kua ora ake ia!) i karangahia Pikitia Tuatahi, na Edna St. Vincent Millay a ka whakamahara tonu ahau ki taua marama.

Ka wera taku rama i nga pito e rua;
E kore e roa te po;
Ae, e oku hoa riri, e oku hoa—
Ka homai he marama ataahua!