Please ensure Javascript is enabled for purposes of website accessibility E lele i ka papa kuhikuhiE maʻiʻo

“Ke ʻōlelo nei au i kāu ʻōlelo”: ʻOi aku ka maikaʻi o ka mālama ola kino

Hoʻomanaʻo ʻo ʻAukake i ka mahina ʻōlelo Lahui ma Philippines, kahi e hoʻolauleʻa ai i ka ʻokoʻa kupaianaha o nā ʻōlelo i ʻōlelo ʻia ma ka ʻāina. Wahi a ka Philippine Department of the Interior and Local Government, aia he 130 mau ʻōlelo i hoʻopaʻa ʻia, a hiki i ka 20 mau ʻōlelo hou e hōʻoia ʻia nei. 1. Me nā ʻōlelo ʻoi aku ma mua o 150, ʻo ka Philippines kekahi o nā ʻōlelo kiʻekiʻe loa o kēlā me kēia kapita ma ka honua 2. ʻO ka hoʻomaka ʻana o ka National Language Month mai ka makahiki 1934, i ka wā i hoʻokumu ʻia ai ka Institute of National Language no ka hoʻomohala ʻana i ka ʻōlelo aupuni no ka Philippines. 3. Ua koho ʻia ʻo Tagalog i ʻōlelo aupuni i ka makahiki 1937, akā naʻe, ʻōlelo nui ʻia ka ʻōlelo Pelekane. E like me kaʻu hoaaloha, ʻo Ivy, e hoʻomanaʻo ana, “Ua kapa ʻia ka mahina ʻōlelo ʻāina ʻo ia ka National Heritage Month, a he mea nui ia. ʻŌlelo wau i ka ʻōlelo Hiligaynon. ʻO kaʻu ʻōlelo ʻelua he Pelekane. E hoʻolauleʻa ko mākou kula ma ka hoʻokomo ʻana i nā keiki a pau i kā lākou lole kuʻuna; pāʻani mākou a ʻai i ka meaʻai kuʻuna.

I ka neʻe ʻana o nā Pilipino a puni ka honua, ua hahai ka ʻokoʻa ʻōlelo. ʻO ka hui ʻana o ka ʻokoʻa ʻōlelo a me ka neʻe ʻana o ka poʻe hana e hōʻike ana i ke koʻikoʻi o ka ʻōlelo ma ka ʻōnaehana mālama olakino US. Aia ma kahi o 150,000 mau kahu hānai Pilipino ma ka limahana mālama ola olakino US 4. I loko o nā makahiki, ua hoʻopiha kēia mau kahu hānai Filipino i nā hemahema kahu hānai koʻikoʻi, ʻoi aku hoʻi ma ke kuaʻāina a me ka poʻe i mālama ʻole ʻia. ʻO kā lākou ʻōlelo a me ka moʻomeheu hiki iā lākou ke hāʻawi i ka mālama moʻomeheu kūpono i nā lāhui like ʻole. E like me kaʻu kumu aʻo a me ka Hope Pelekikena mua o nā kahu hānai a me nā maʻi maʻi ma The Johns Hopkins Hospital i ʻōlelo ai, "ʻAʻole au i ʻike i ka hana a ka ʻōnaehana olakino US me ka ʻole o nā haʻawina nui a nā kahu hānai Filipino." ʻO ka mea kaumaha, ua hōʻike nui ʻia kēia i ka wā o COVID-19, kahi i ʻike ai kahi noiʻi ʻo nā kahu hānai i hoʻopaʻa inoa ʻia o ka ʻohana Pilipino ka nui o ka make nui o COVID-19 ma waena o nā lāhui āpau. 5.

Ma Colorado, ʻoi aku ma mua o 5,800 mau kahu hānai Pilipino ma kahi o 5% o nā limahana kahu hānai o ka mokuʻāina. 6 Hāʻawi nā mākau o nā kahu hānai, ka hana ikaika a me ke aloha i ka mālama kiʻekiʻe i nā tausani o nā maʻi i kēlā me kēia lā. Eia nō naʻe, ʻo nā pale ʻōlelo a me ka loaʻa ʻana o nā unuhi ʻōlelo ke keʻakeʻa nei i ko lākou hiki ke hāʻawi i ka mālama maikaʻi loa. Ua ʻike ʻia ʻo Tagalog a me Llocano nā ʻōlelo Pilipine i ʻōlelo pinepine ʻia ma Colorado 7. Ma waho aʻe o ka ʻōlelo, ʻo kekahi mau maʻi olakino maʻamau e ʻike ʻia e ka poʻe Filipino he hypertension, diabetes a me ka maʻi puʻuwai. Eia kekahi, e like me kaʻu hoa hana ʻo Edith i hōʻike ai, “Ke ʻelemakule nei ka heluna kanaka Pilipino-ʻAmelika. ʻO nā mea pale nui i ʻike ʻia e ka heluna kanaka Filipino Medicaid ʻo ka lawe ʻana, ka hoʻomaopopo ʻana i ka pono, a me ka nele o nā unuhi ʻōlelo hōʻoia. Ua wehewehe koʻu hoa hana, ʻo Vicky, ma ke ʻano moʻomeheu, ʻaʻole maʻamau ka nīnau ʻana o nā Pilipino i kā lākou mau mea lapaʻau. Hōʻike kēia mau mea a pau i ke kumu he mea nui ka hāʻawi ʻana i nā lawelawe unuhi ʻōlelo kiʻekiʻe, me ka hoʻoponopono ʻana i nā mea hoʻoholo pili i nā pilikia olakino.

Eia kekahi mau ʻanuʻu maopopo e hiki i nā hui mālama ola ke hana e hoʻomaikaʻi i ka ʻike ʻana i ka ʻōlelo:

  1. Hana i ka loiloi ʻōlelo makahiki no ka ʻike ʻana i nā ʻōlelo kiʻekiʻe i ʻōlelo ʻia e nā maʻi a hoʻoholo i nā hakahaka o nā lawelawe. Hiki ke hana ʻia kēia ma o ka nānā ʻana i nā maʻi, ka nānā ʻana i nā moʻolelo olakino, a me ka nānā ʻana i ka heluna kanaka a me nā ʻano.
  2. Hāʻawi i ke kōkua ma ka pūnaewele a me ka ʻaelike me kahi lawelawe unuhi ʻoihana lapaʻau kelepona.
  3. Unuhi i nā palapala hoʻohana maʻi, nā hōʻailona, ​​nā mea hana ʻimi ala, nā ʻōlelo kuhikuhi, nā ʻōlelo aʻo a me nā ʻae ʻike.
  4. E hōʻoia i ke komo pololei ʻana i nā unuhi ʻōlelo loea i ka wā pilikia a me nā kaʻina hana pilikia/koʻikoʻi.
  5. E hui pū me nā hui kaiaulu e kiʻi i nā limahana lehulehu e hōʻike ana i ka ʻokoʻa o nā maʻi.
  6. Hāʻawi i ka hoʻomaʻamaʻa hoʻomau no nā limahana ma ka mākaukau moʻomeheu a me ka hana pū ʻana me nā unuhi ʻōlelo.
  7. E hoʻomohala i kahi hoʻolālā ʻōlelo no kāu hui. Kaomi maanei no ke alakaʻi mai nā Centers for Medicare and Medicaid Sciences (CMS).

ʻO ka pahuhopu ka loiloi mau i nā pono ʻōlelo o ka poʻe maʻi a me ka hiki o nā hui e hoʻokō i kēlā mau pono. Hāʻawi kēia i nā ʻōnaehana mālama ola e hoʻomaikaʻi maikaʻi i nā lawelawe ʻōlelo i ka wā lōʻihi. Eia kekahi, eia kekahi mau Hui Kaiaulu Pilipine kiko'ī ma Colorado e hiki ke lawelawe ma ke ʻano he mau hoa maikaʻi:

  1. Ke Kaiāulu Pilipino-ʻAmelika o Colorado
  2. Ka Hui Pilipine-ʻAmelika o Colorado
  3. ʻO ka ʻAhahui Nurses Philippine o Colorado

Hiki ke kōkua i ka hoʻomaikaʻi ʻana i ka ʻōlelo a me nā mea pale ʻē aʻe me ka hui pū ʻana me nā hui kumu i hoʻokomo ʻia i loko o ke kaiāulu Filipino. ʻO ka hope loa, ʻo ke kākoʻo ʻana i ka ʻōlelo e kākoʻo i nā leo Filipino i ka wā e holomua ana i ka mālama kiʻekiʻe. I ko mākou hoʻolauleʻa ʻana i ka ʻokoʻa ʻōlelo o ka Philippines, pono mākou e hoʻolauleʻa i nā kahu hānai Filipino a me nā limahana mālama ola i hoʻomaikaʻi nui ʻia.

hāʻawi i ka ʻōnaehana olakino US. Ke wāwahi mākou i nā pale ma o ka moʻomeheu moʻomeheu a me ka hoʻoikaika ikaika, kūkulu mākou i kahi ʻōnaehana mālama ola kahi e ulu ai nā mea a pau. Hoʻololi kēia i ka manaʻo o ka poʻe maʻi i lohe ʻia, manaʻo nā limahana mālama ola i ka mana, a me nā ola i hoʻopakele ʻia.

**Me ka mahalo nui iā Victoria Navarro, MAS, MSN, RN, Luna Hoʻokele, The Philippine Humanitarian Coalition a me 17th Pelekikena o ka Philippine Nurses Association, RN, MBA, MPA, MMAS, MSS Philippine, Bob Gahol, Philippine Nurses Association of America Hope Pelekikena o Western Region, a me Edith Passion, MS, RN, ka mea nāna i hoʻokumu i ka Philippine Nurses Association of Colorado a me ka Pelekikena o ka Philippine American Society of Colorado no kou makemake e kaʻana like i kou ʻike a me kou ʻike no kēia pou blog. **

 

  1. dilg.gov.ph/PDFFILE/factsfigures/dig-facts-figures-2023717_4195fde921.pdf
  2. Lewis et al. (2015). Ethnologue: Nā ʻŌlelo o ka Honua.
  3. Gonzalez, A. (1998). ʻO ke kūlana hoʻolālā ʻōlelo ma Philippines.
  4. Xu et al. (2015), Nā ʻano o nā kahu hānai i hoʻonaʻauao ʻia ma ʻAmelika Hui Pū ʻIa.
  5. Pastores et al. (2021), Disproportionate COVID-19 Mortality ma waena o nā kahu hānai i hoʻopaʻa inoa ʻia mai nā ʻano ʻano lāhui a me ka lāhui.
  6. ʻO ka Migration Policy Institute (2015), Philippine Immigrants in the United States
  7. ʻAhahui ʻŌlelo Hou (2015), The 30 Most Speken Languages ​​in Colorado
  8. ʻO Dela Cruz et al (2011), Nā Kūlana Ola a me nā mea pilikia o nā ʻAmelika ʻAmelika.