Please ensure Javascript is enabled for purposes of website accessibility Faapasi i mataupu autu

Masina Fa'alauiloa a Alzheimer

E foliga mai e iloa e tagata uma se tasi e iloa se tasi e maua i le maʻi o le Alzheimer. O le su'esu'ega o se tasi lea o le tele o fa'ama'i o lo'o taamilo i le lalolagi o lo tatou iloa. E pei o le kanesa, poʻo le maʻisuka, poʻo le COVID-19, o mea tatou te iloa faʻasaienisi e le o taimi uma e manino pe faʻamafanafanaina. O le mea e lelei ai mo le tagata o loʻo maua i le suʻesuʻega, o se vaega o le puipuiga pe a leiloa e le faiʻai lana "oomph" (upu faʻasaienisi) o le tagata ua maua e le o iloa lelei o latou vaivaiga poʻo mea na leiloa. E mautinoa lava e le tutusa ma tagata o loo siomia ai i latou.

Na avea aʻu ma tausi maʻi o le tama o laʻu fanau ina ua maua o ia ia Ianuari 2021. E le o se mea matou te leʻi masalomia mo ni nai tausaga, ae na mafua ona o le "matua matutua." Ina ua faʻamaonia aloaʻia, o tamaiti, ua mafai nei ona talavou matutua i le tolusefulu o latou tausaga, na o mai "le faʻafefe" (o se isi faaupuga faʻapitoa mo le lalolagi ua paʻu ese mai lalo o latou). E ui ina ua sili atu ma le sefulu tausaga talu ona ma tete'a, ae na ou ofo atu e piki vaega o le soifua maloloina o le siama ina ia mafai e tamaiti ona faapelepele ma fiafia i la latou mafutaga ma lo latou tama. "E tatau ona sili atu lou alofa i lau fanau nai lo lou le fiafia i lou toʻalua muamua." E le gata i lea, ou te galue i le soifua maloloina, o lea e tatau ai ona ou iloa se mea, saʻo? Sese!

I le 2020, 26% o tagata tausi ma'i i le US sa tausia se tasi e maua i le tu'inanau po'o le Alzheimer's, mai le 22% i le 2015. E sili atu ma le tasi kuata o tagata tausi aiga Amerika na fai mai e faigata ona fa'amaopoopo le tausiga. E fasefululima pasene o tagata tausi ma'i i aso nei fai mai ua latou pagatia a itiiti ifo ma le tasi (le lelei) aafiaga tau tupe. I le 2020, 23% o tagata tausi maʻi Amerika na fai mai o le tausiga na faʻaleagaina ai lo latou lava soifua maloloina. E ono sefulu tasi pasene o tausi aiga i aso nei e faigaluega i isi galuega. (O faʻamatalaga uma mai aarp.org/caregivers). Ua ou iloa o le Alzheimer's Association ma le AARP o ni punaoa sili, pe afai e lava lou malamalama e fai ai fesili saʻo.

Ae, e le o se mea lea! E manino lava, o le tausiga o lona lava soifua maloloina. O le gaioiga o le tausiga e pei lava o se fa'aagafesootai e fa'atatau i le soifua maloloina mo le tagata tausi ma'i, ma le tagata e mauaina le tausiga, e pei o so'o se vaila'au po'o se fa'alavelave fa'aletino. O fetuutuunaiga ma nofoaga e manaʻomia e tuʻuina atu ai le tausiga lelei e le o maua, pe faʻatupeina, pe faʻatatau foi o se vaega o le faʻatusatusaga. Ma afai e le mo tagata e tausia aiga, o le a le mea e tupu?

Ma o le tele o pa puipui o loʻo tuʻuina atu le falemaʻi ma faiga e faʻatupeina e manatu e fesoasoani i tagata taʻitoʻatasi e ola saogalemu i se tulaga tutoʻatasi. Sei ou ofoina atu na o ni avanoa se lua e manaomia ai se suiga.

Muamua, o se fa'alapotopotoga fa'atuatuaina fa'apitonu'u e fa'atupeina e tu'uina atu ai pule o le tausiga mo tagata matutua o se vaitausaga patino. O le mauaina o se fesoasoani e mana'omia ai se talosaga e tatau ona ou fa'atumu ona o le fa'aogaina o le komepiuta e le mafai e le tama o le tamaititi. Talu ai e le'i fa'atumuina e le “ma'i” lava ia le fomu, na mana'omia ai e le lala sooupu se faatalanoaga patino. E masani lava ona leiloa e le pati o lo'o ta'ua lana telefoni, e le kiina, ma na'o le tali mai o telefoni mai numera e iloa. E tusa lava pe leai se Alzheimer, o lana aia tatau, saʻo? O lea la, na ou setiina se telefoni i se taimi ma se aso ua uma ona fuafuaina, ma le afa o le faamoemoe e galo i le tama o tamaiti. E leai se mea na tupu. Ina ua ou siakiina lona talafaasolopito o le telefoni, e leai se valaau sau i lena taimi, po o lena aso, pe moni lava mai le numera na tuuina mai. Ua ou toe foi i le sikuea muamua, ma sa faapea mai ma le mafaufau le tagata o lo matou aiga ua manatu ua le atoatoa le malosi, “aisea o le a ou toe faatuatuaina ai i latou i le taimi nei?” E le o se tautua fesoasoani lenei!

Lona lua, e le o iloa e ofisa o lo'o tu'uina atu fale e mana'omia mo le manuia. I lenei tausiga, e matua talisapaia e lana fomaʻi loʻu ave o ia i tofiga, i le taimi ma le aso saʻo, ma faʻamaopoopo uma ana tausiga manaʻomia. Afai ou te le faia, faamata latou te tuuina atu lena auaunaga? Leai! Ae, latou te faʻaosoina aʻu mai le avanoa i lana faʻamaumauga faafomaʻi. Latou te fai mai, ona o le suʻesuʻega, e manatu e le mafai ona ia filifilia se tausi maʻi mo le sili atu ma le tasi le taimi i le taimi. O le fiaselau o tau faaletulafono mulimuli ane, na ou toe faʻafouina le Durable Medical Power of Attorney (Fautuaga: le au faitau, maua se tasi mo oe ma lou aiga, e te le iloa lava!) Ma fax e le tasi, e le faalua, ae faatolu (i le 55 sene a. itulau i FedEx) i le kamupani o loʻo tuʻuina atu na iu lava ina faʻaalia na latou mauaina le aso muamua, e faʻaalia ai na latou mauaina i taimi uma. Mapuea, e faapefea ona fesoasoani?

E mafai ona ou faʻaopoopoina le tele o mataupu i le feagai ai ma Veterans Affairs (VA), ma penefiti felauaiga, ma faʻamanuiaga ile fale talavai i luga ole laiga. Ma tagata faigaluega lautele ma leo suamalie suamalie mawkish pe a talanoa i le tagata ma le vave mafai ona sui i tuaoi malosi pe a fai atu "leai." Ma o le fa'aituau o le laulau i luma ma le telefoni e talanoa e uiga ia te ia nai lo o ia e matua fa'aleagaina. O se malaga i aso uma e tatau lava ona talisapaia i le tasi aso i le taimi.

O lea la, o laʻu feʻau i tagata o loʻo galulue i le vaega lagolago, fomaʻi poʻo seisi, ia faʻalogo i mea o loʻo e fai mai ai ma fesili. Mafaufau pe faʻafefea ona faʻalogo lau talosaga i se tasi e faʻatapulaʻa le malosi, poʻo se tausi maʻi e utiuti le taimi. E le gata ina “aua le faia se mea leaga” ae ia aoga ma fesoasoani. Fai muamua “ioe” ma fai fesili mulimuli ane. Tausia isi e pei ona e manaʻo e fai oe ia te oe, aemaise lava pe a avea oe ma se tagata tausi maʻi aua o fuainumera, o lena matafaioi e i lou lumanaʻi pe e te filifilia pe leai.

Ma ia tatou fai tulafono; tatou fa'aauau! Aua ne'i fa'afaigaluega tagata folau e galulue i se faiga malepe; faalelei le lavelave lavelave! Fa'amalosia le lagolago ile falefaigaluega e fa'alautele le fa'auiga ole FLMA e aofia ai so'o se tasi e tofia e le tausi ma'i. Fa'ateleina fesoasoani tau tupe mo tausi ma'i (toe fo'i AARP, o le aofa'i o tupe fa'aalu i fafo o le taga ta'i tausaga mo tagata tausi e $7,242). Aumai nisi tausi ma'i ua a'oa'oina lelei ile galuega ma totogi lelei. Fa'atonu filifiliga felauaiga ma fa'ailoa mai, o le pasi e le'o se filifiliga! Fa'ailoa le le tutusa e mafua ai le le tutusa i le lalolagi tausi. (O tulaga faʻavae uma e faʻafetai i le AARP).

O le mea e lelei ai lo matou aiga, o loʻo i ai le agaga fiafia o le tama o le tamaititi ma e mafai ona matou maua uma le malie i le le fiafia ma mea sese o loʻo tele. A aunoa ma se uiga malie, o le tausiga e matua faigata lava, e le tauia, taugata ma faigata. Faatasi ai ma se fua malie o le malie, e mafai ona e manumalo i le tele o mea uma.