Please ensure Javascript is enabled for purposes of website accessibility Faapasi i mataupu autu

Le Soʻotaga i le va o Lou Soifua Maloloina, Aʻoaʻoga, ma Tupe

"O le mea matagofie e uiga i le aʻoaʻoina e leai se tasi e mafai ona aveʻesea mai ia te oe" - BB King

lea tesi faasologa aofia ai vaega e lima o le Social Determinants of Health (SDoH), e pei ona faʻamatalaina e Soifua Maloloina 2030. O se faʻamanatu, o latou: 1) o matou pitonuʻu ma fausia siʻosiʻomaga, 2) soifua maloloina ma le soifua maloloina, 3) agafesoʻotaʻi ma tagata lautele, 4) aʻoaʻoga, ma 5) faʻamautuina tamaoaiga.1 I lenei pou, ou te manaʻo e taulaʻi atu i le aʻafiaga o aʻoaʻoga ma tulaga tau tamaoaiga e mafai ona i ai i le tasi ma le isi, ma i le isi itu, tatou soifua maloloina taunuʻuga.

O le aʻoaʻoga ua faʻamatalaina o le "mea taua e tasi e fesuiaʻi i le soifua maloloina."2 O le manatu o aʻoaʻoga e fesoʻotaʻi i le mautu o le tamaoaiga o le tagata ma lona soifua maloloina e lelei ona suʻesuʻeina ma faʻamaonia. Ua faʻamaonia o tagata e maualuluga tulaga o aʻoaʻoga e ola umi ma e sili atu le maloloina ma le fiafia nai lo i latou e leai.3

Aʻoga foʻi e fesoʻotaʻi ma le ola faamoemoeina. Ua faʻaalia mai i suʻesuʻega mai Princeton, o tagata Amerika o loʻo iai le tikeri o le kolisi, e feola umi nai lo i latou e leai. Na latou suʻesuʻeina lata i le 50 miliona pepa faʻamaonia o le oti mai le 1990 - 2018 ia malamalama pe faʻapefea ona oʻo i le 25 tausaga le matua i le 75. Na latou mauaina o i latou ma le tikeri kolisi na ola, i le averesi, tolu tausaga le umi.4 O se suʻesuʻega faʻaumiumi mai le Aʻoga Faʻafomaʻi Yale, na iloa ai o tagata taʻitoʻatasi na latou suʻesuʻeina i le silia i le 30 tausaga, "3.5% o mataupu uli ma 13.2% o papaʻe aʻoga ma le tikeri maualuga pe itiiti ifo na feoti i le taimi o lenei suʻesuʻega [ae naʻo le] 5.9 % o mataupu uli ma 4.3% o tagata papaʻe ma tikeri o le kolisi ua maliliu. ”5

Aisea le mea lena, ma o le a le uiga o le i ai o se aʻoaʻoga tatou te ola umi ma maloloina?

E tusa ai ma le Mafuaʻaga Faʻavae Mataupu, Aʻoaʻoga ma isi tulaga lautele (faitau SDoH) e totonugalemu i lo tatou soifua maloloina aua latou "fuafuaina auala i le tele o meafaitino ma e le o ni mea totino faʻatau e pei o tupemaua, saogalemu tuaoi, poʻo soifua maloloina olaga, o nei mea uma puipuia pe faʻaleleia le soifua maloloina. "2 O le isi talitonuga, o le Human Capital Theory, e fesoʻotaʻi saʻo aʻoga i le faʻateleina o le tamaoaiga i le faʻapea mai o aʻoaʻoga o se "teuga tupe e maua mai ai tupe maua e ala i le faʻateleina o galuega."2

O lona uiga, o le i ai o se maualuga maualuga o aʻoga e tau atu ai i le faʻaateleina o le mauaina o mea e aoga lelei lo tatou soifua maloloina. O lona uiga o le tele o le poto, tele tomai, ma tele mea faigaluega e alualu ai i luma. Faatasi ai ma lenei, o mai sili avanoa mo galuega ma galuega tuputupu aʻe. Mauaina se maualuga totogi o lona uiga faʻamautuina tamaoaiga mo oe, lou aiga, ma lou aiga i le lumanaʻi. Faʻatasi, aʻoaʻoga ma faʻamautuina tamaoaiga e avatua ia te oe le agavaʻa e nofo ai i se sili atu le lelei ma sili atu le saogalemu o le pitonuʻu, ono maua ma le paʻu laitiiti ma le ea faʻaleagaina. Latou te faʻatagaina oe e faʻaalu tele i mea faʻatau ma masaniga maloloina e pei o taumafa ma faʻamalositino, ma tuʻuina atu ia te oe le saolotoga ma le agavaʻa e taulaʻi atili ai i lou soifua maloloina ina ia mafai ona e ola i se olaga umi, maloloina, ma sili atu le fiafia. O penefiti o aʻoaʻoga ma le mautu o le tamaoaiga e le gata ia te oe. O a latou aʻafiaga e lagonaina mo augatupulaga a sau.

mau faasino

  1. https://health.gov/healthypeople/objectives-and-data/social-determinants-health

2. https://www.thenationshealth.org/content/46/6/1.3

3. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5880718/

4. https://www.cnbc.com/2021/03/19/college-graduates-live-longer-than-those-without-a-college-degree.html

5. https://news.yale.edu/2020/02/20/want-live-longer-stay-school-study-suggests